PIWO KRAKOWSKIE BIAŁE POWRACA NA RYNEK

PIERWSZA WARKA 16 CZERWCA 2025 ROKU 

Współpraca Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II 

w Krakowie z Żywiecką Wytwórnią Piwa sp. z o.o.

Wczesnym rankiem 16 czerwca rozpoczęto warzenie warki piwa krakowskiego białego. To pierwsza warka piwa w tym stylu uwarzona po niemal czterech latach. Pierwsze warki powstały w nieistniejącym już browarze Pukal na krakowskim Kazimierzu. Tym razem warzenie miało miejsce w browarze Wielka Sowa w Bielawie i odbyło się na zlecenie Browaru Wawrzyniec, który będzie dystrybutorem piwa.

 

Browar Wielka Sowa w Bielawie, godzina 8.51 - warka piwa białego krakowskiego w trakcie.

W marcu 2025 roku Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie podpisał porozumienie o współpracy naukowo-dydaktycznej z Żywiecką Wytwórnią Piwa Sp. z o.o., właścicielem marki Browar Wawrzyniec. Jako podstawowy element porozumienia wskazano chęć ponownego wprowadzenia do dystrybucji piwa krakowskiego białego. Ze swojej strony Uniwersytet wyraził zgodę, by Żywiecka Wytwórnia Piwa posłużyła się zastrzeżonym znakiem towarowym – Piwo Krakowskie Białe / Cerevisia Alba Cracoviensis. Sposób warzenia tego piwa został odtworzony przez Centrum Badań nad Piwowarstwem Historycznym UPJPII w toku kilkuletnich badań. Jednym z elementów projektu było pozyskanie unikalnego szczepu drożdży – prawdopodobnie tego samego, który wykorzystywali piwowarzy krakowscy warzący to piwo w przeszłości.

Etykieta piwa krakowskiego białego z browaru Wawrzyniec. 

Przypomnijmy pokrótce, czym jest piwo krakowskie białe (pełną charakterystykę można odnaleźć w Malej encyklopedii piwowarstwa Krakowa i Kazimierza, której autorami są Sławomir Dryja i Stanisław Sławiński). Wedle współczesnej definicji piwo pszeniczne oznacza rodzaj jasnego lub ciemnego piwa górnej fermentacji, warzonego ze słodu jęczmiennego z dodatkiem niesłodowanej pszenicy lub słodu pszenicznego. Niegdyś oznaczało jednak trunek produkowany wyłącznie ze słodu pszenicznego, najczęściej określany w źródłach jako piwo białe (cerevisia alba). W średniowieczu i we wczesnej dobie nowożytnej piwa pszeniczne rozpowszechnione były w całej Europie, w szczególności na terenie Niemiec, Czech, Moraw, Śląska, Polski i Liwy. Piwa białe największą popularnością cieszyły się na terenie ówczesnej Polski. Wielki polski historyk Jan Długosz pisał: Wino rzadko tu używane, a uprawa winnic nie znana. Ma jednak kraj Polski napój warzony z pszenicy, chmielu i wody, po polsku piwem zwany; a gdy nic nadeń lepszego do pokrzepienia ciała, jest nie tylko roskoszy mieszkańców, lecz i cudzoziemców wybornym smakiem więcej niż w innych krajach zachwyca. Marcin Kromer w opisie Polski w czasach Zygmunta Augusta pisał, że piwo w województwach pruskich warzy się z jęczmienia, w reszcie Polski z pszenicy, miałko zmielonej lub stłuczonej a wywarzonej z wodą i chmielem. Wiedzę o Polsce jako kraju słynącym z piwa pszenicznego spopularyzował Johann Placotomus (właściwie Johann Brettschneider), profesor uniwersytetu w Królewcu, w swoim dziele De natura cerevisiarum et de mulso (wydanym w 1549 roku), uważanym za najstarsze dzieło poświęcone piwu i piwowarstwu. Krótki ustęp autor poświęcił piwom polskim, podkreślając ich rozliczne zalety. W innym miejscu Platocomus użył określenia cerevisia albae Polonae. Związany z Gdańskiem Heinrich Knaust przedstawił obszerną charakterystykę ponad 100 gatunków piw, głownie produkowanych na ziemiach niemieckich. Krótką wzmiankę poświęcił piwom z Polski, podkreślając, że produkowane są tam niemal wyłącznie piwa pszeniczne. Podobną charakterystykę odnajdziemy w dziele Tabernaemontanusa (właściwie Jacoba Ditricha) z roku 1588: Die Polnische Bier seindt gute weisse Bier / die auch mancherley bey den Polen gebrawen werden / unnd werden aber die vor allen andern gelobt / die ein Weinsawrechtigen Geschmack haben / die leschen den Durst / nehren auch sehr wol / geberen ein gut Geblut / und warmen mittelmassig. Zaskakująco wyczerpujący wykład o piwach polskich znajdziemy także w nieco późniejszym dziele, którego autorem jest Martin Schoock. W wydanej w roku 1661 w Groningen książce De cerevisia  przedstawił on charakterystykę polskich piw, po części opartą na dziele Placotomusa, po części na innych źródłach. Zaznaczył, że podobnie warzone piwa występują również w sąsiednich ziemiach, na Śląsku i na Morawach.

Nasza wiedzę o białych piwach pszenicznych opieramy w znacznej części na obszernym wykładzie Szymona Syreńskiego, zwanego Syreniuszem. Na pierwszym miejscu stawiał on bowiem piwa pszeniczne, gdyż:  Piwa z samej pszenice chędogiej, słód z niej dobrze wyprawiony, wodą nie przebrane, dowarzone, wystałe, zielone, przeźrzoczyste, są trunkiem nie tylko przyiemnym, ale też zdrowym, tuczącym i posilającym. Wśród piw z samej szczegulney psznice […], a z chmielu dowarzone, o wybitnych walorach zdrowotnych (piwo miało być posilne i rozgrzewające), wymienia Syreniusz piwa z Krakowa, Nowego Miasta (zapewne Nowego Korczyna), Piotrkowa, Garwolina, Brzeżan na Rusi, Sącza (zapewne Nowego), Przemyśla, Warki i Grabowa. Tradycja warzenia piwa pszenicznego (zapewne jednak ze słodu pszenicznego mieszanego z jęczmiennym) przetrwała w Krakowie do ok. połowy XIX wieku. W XIX stuleciu piwa pszeniczne odgrywały marginalną rolę, aczkolwiek A. Piątkowski pisał: Piwa białe warzą albo z samego słodu pszenicznego powietrzem suszonego albo mniej lub więcej, częstokroć aż do połowy dodanego słodu jęczmiennego także powietrzem suszonego. Chmiel dodają takim piwom w małej ilości, i dla tego mają smak słodkawy. Renesans popularności piw pszenicznych przypadł na lata 70. wieku XX, kiedy to Werner Brombach, właściciel browaru warzącego ten typ piwa, zapoczątkował kampanię reklamową swoich piw. W jej wyniku Bawaria wykreowana została na światowe centrum piwa pszenicznego. Tradycja warzenia piwa pszenicznego utrzymała się w Polsce dzięki piwu grodziskiemu, które wytwarzano w Grodzisku Wielkopolskim do 1993 roku. Wraz z likwidacją tamtejszego browaru przerwana została wielowiekowa tradycja warzenia piw pszenicznych na polskich ziemiach. Browar w Grodzisku Wielkopolskim udało się szczęśliwie odtworzyć, zaś marka piwa grodziskiego przeszła wyraźną transformację. Określenie piwo grodziskie nie już oznaczeniem miejsca pochodzenia, dziś jest to pełnoprawny styl piwny, warzony w wielu miejscach na świecie.

 

Pierwsza warka piwa krakowskiego białego, uwarzona w krakowskim browarze Pukal. Na zdjęciu piwowar Marcin Wnuk, w głębi Sławomir Dryja. Zdjęcie i artykuł: https://lifeinkrakow.pl/w-miescie/3399,sredniowieczne-piwo-powstaje-w-krakowie-dzis-uwarzono-pierwsza-warke

Czy podobny proces czeka piwo krakowskie białe? Miejmy nadzieję, że tak! 

 

 

PODPISANIE LISTU INTENCYJNEGO POMIĘDZY UNIWERSYTETEM PAPIESKIM JANA PAWŁA II W KRAKOWIE 

A BROWAREM POŁCZYN-ZDRÓJ

200 lat browaru w Połczynie-Zdroju

W dniu 14 maja 2025 roku Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie podpisał porozumienie o współpracy naukowo-dydaktycznej z Browarem Połczyn-Zdrój spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Ze strony Browaru umowę parafował prezes Jaromir Kaczanowski, stronę uniwersytecką reprezentował dr hab. Sławomir Dryja, prof. UPJPII. 

 

Prezes Jaromir Kaczanowski i prof. Sławomir Dryja.

Zakład w Połczynie-Zdroju jest jednym z najstarszych browarów działających w Polsce. Jego historia sięga 1825 roku, kiedy to Johann Fuhrmann zakupił pod miastem działkę, na której zbudował browar (choć najprawdopodobniej tradycja piwowarska tego miejsca jest znacznie starsza). Przez kolejne 120 lat browar pozostawał w rękach rodziny Fuhrmannów, która kolejnymi inwestycjami uczyniła z niego jeden z największych zakładów na Pomorzu. Po zakończeniu wojny browar upaństwowiono, obecnie należy on do prywatnej spółki. Co najważniejsze, po dziś dzień browar działa w historycznych budynkach, zaś na jego terenie znajduje wiele zabytkowych maszyn i urządzeń.

 

Wnętrze warzelni zbudowanej w zakładach Weigelwerk w Nysie w 1928 roku. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku urządzenia wymieniono na nowe, pochodzące z fabryki Spomasz" w Pleszewie.

W tym roku Browar obchodzi dwusetną rocznicę założenia. Zaplanowano uroczystości, w których partycypować będzie nasz Uniwersytet. Przewidziano m.in. wydanie okolicznościowej monografii oraz spotkania promujące tradycje połczyńskiego piwowarstwa, organizowane przez Centrum Kultury w Połczynie-Zdroju. 

  

Po zakończeniu II wojny światowej browar znacjonalizowano. W latach 1946 - 1950 funkcjonował on jako Państwowy Browar w Połczynie-Zdroju. W grudniu 1950 roku utworzono Połczyńskie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze.

Kulminacją obchodów dwustuletniej tradycji zakładu będzie spotkanie na historycznym dziedzińcu browaru, zaplanowane na 13 lipca – z wieloma atrakcjami i premierą wspólnie przygotowanej książki. Prezes Jaromir Kaczanowski przekazał zaproszenie dla całej społeczności akademickiej do wzięcia udziału w tej uroczystości. Warto zaznaczyć, że Połczyn-Zdrój to urocza miejscowość uzdrowiskowa położona wśród jezior i lasów- idealne miejsce na wakacyjny wypad. Zapraszamy!

 

 

 

CENTRUM BADAŃ NAD PIWOWARSTWEM HISTORYCZNYM 

Historical Brewing Research Center

W maju 2024 roku Laboratorium Dziejów Kultury Materialnej będące jednostką pomocniczą funkcjonującą w ramach Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie przekształcone zostało w Laboratorium Dziejów Kultury Materialnej – Centrum Badań nad Piwowarstwem Historycznym. Jak zapisano w regulaminie, dopuszczalna jest skrócona nazwa: Centrum Badań nad Piwowarstwem Historycznym (angielska nazwa: Historical Brewing Research Center).

 

Głównym celem jednostki jest realizacja projektów badawczych, w szczególności związanych z historią piwowarstwa. Do szczegółowych zadań należy: wdrażanie wyników badań naukowych i prowadzenie prac przyczyniających się do rozwoju kultury, w szczególności z zakresu zachowania i zabezpieczenia obiektów dziedzictwa kulturowego i obiektów zabytkowych, zabytków techniki oraz promocji dziedzictwa kulturowego.

 

 

"Browary Ziem Północnych i Zachodnich w latach 1945 - 1951" t. I - już w sprzedaży

Koniec projektu - książka już w komplecie

Pod koniec grudnia 2024 na półki księgarskie trafił pierwszy tom książki "Browary Ziem Zachodnich i Północnych w latach 1945 - 1951". Tym samym długi, trudny i skomplikowany temat badawczy został zakończony.

Okładka książki

 

Ze streszczenia: Ustalenie zachodnich granic Polski, które nastąpiło w 1945 roku, oznaczało przyłączenie ziem III Rzeszy położonych na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej. W porównaniu z ziemiami II Rzeczypospolitej przejętymi przez Związek Radziecki na wschodzie były to tereny znacznie lepiej uprzemysłowione, pokryte gęstą siecią komunikacyjną, z kilkoma dużymi ośrodkami przemysłowymi. Ziemie te zostały w znaczącym stopniu zniszczone w wyniku szeroko pojętych działań wojennych. Wyposażenie wielu fabryk zostało zdewastowane, wywiezione za Odrę lub do Związku Radzieckiego, rozszabrowane czy po prostu bezmyślnie zniszczone. Głównym założeniem niniejszego opracowania jest próba monograficznego ujęcia dziejów przemysłu piwowarsko-słodowniczego w pierwszych powojennych latach na ziemiach przyłączonych do Polski w 1945 roku, powszechnie określanych jako Ziemie Odzyskane. Z uwagi na propagandowy kontekst tej nazwy, przyjęto bardziej neutralne określenie – Ziemie Zachodnie i Północne. Należy zaznaczyć, że w polskim piśmiennictwie naukowym zagadnienia związane z rozwojem przemysłu piwowarskiego po zakończeniu II wojny światowej są niemal nieobecne. Celem niniejszej monografii jest wypełnienie owej luki. W opublikowanym już katalogu (będącym drugim tomem niniejszego opracowania) znajdują się notki dotyczące 230 browarów. Już po oddaniu opracowania do druku odnaleziono wzmiankę dotyczącą jeszcze jednego obiektu, a więc liczba opisanych zakładów wzrosła do 231.

 

"Browary Ziem Północnych i Zachodnich w latach 1945 - 1951" t. II - już w druku

Katalog obiektów

1 grudnia 2023 trafi na półki II tom książki "Browary Ziem Zachodnich i Północnych w latach 1945 - 1951" - Katalog. O niektórych browarach pisałem na blogu (Gubin, Lubsko). O premierze książki poinformuję - planowane jest spotkanie promocyjne, może uda się zorganizować je w Mikołajki :) Na tom I przyjdzie jeszcze chwilę poczekać. Praca nad przy zbieraniu materiałów zajęła niemal trzy lata. Jako pierwszy opracowany został katalog obiektów. Tezy i zarys tomu I są gotowe. Oby premiera nastąpiła w przyszłym roku

 

Okładka książki

Z okładki książki:
Ustalenie zachodnich granic Polski, które nastąpiło w 1945 roku, oznaczało przyłączenie ziem III Rzeszy położonych na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej. W porównaniu do ziem II Rzeczypospolitej przejętych przez Związek Radziecki na wschodzie, były to tereny znacznie lepiej uprzemysłowione, pokryte gęstą siecią komunikacyjną, z kilkoma dużymi ośrodkami przemysłowymi. Ziemie te zostały w znaczącym stopniu zniszczone w wyniku szeroko pojętych działań wojennych. Wyposażenie wielu fabryk zostało zdewastowane, wywiezione za Odrę lub do Związku Radzieckiego, rozszabrowane, czy po prostu bezmyślnie zniszczone.
Wedle oficjalnych danych Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych z 1946 roku, pod koniec 1938 roku działało w Polsce 137 browarów, których potencjał wykorzystany był w 35%. Na Kresach Wschodnich pozostało 39 zakładów, o potencjale nie przekraczającym ¼ możliwości przedwojennych. Na przyłączonych ziemiach poniemieckich miało znajdować się 111 browarów, o mocach produkcyjnych porównywalnych do przedwojennego przemysłu piwowarskiego.
Poważną wątpliwość budzi ostatnia liczba. Obejmowała ona bowiem jedynie zakłady włączone (choć niekoniecznie wykorzystane) w ówczesne struktury przemysłu piwowarskiego. Źródła niemieckie z lat 1937 – 1942 wymieniają 199 browarów, choć nie wszystkie z nich były czynne. Kwerenda w źródłach powojennych przyniosła informacje o 170 browarach, wśród których znalazła się spora grupa zakładów niewymienionych w dokumentach niemieckich. Chodzi tu o browary zamknięte w czasie Wielkiej Wojny lub niedługo po jej zakończeniu, a niekiedy znacznie wcześniej, wciąż jednak identyfikowalne w ówczesnym krajobrazie.
W katalogu uwzględniono łącznie 230 obiektów. Ułożono go zgodnie z podziałem terytorialnym struktur piwowarskich z zastrzeżeniem, że ulegał on pewnym modyfikacjom w trakcie kolejnych reorganizacji. Notki katalogowe ujmują podstawowe zagadnienia związane z pojedynczymi zakładami. Zasadniczą trudnością badawczą były dotkliwe luki źródłowe, niekiedy niemożliwe do wypełnienia. Podstawowe zagadnienia badawcze wraz z wnioskami zostaną przedstawione w pierwszym tomie niniejszego opracowania.